SOCIO-ECONOMIC DETERMINANTS OF E-WALLET USAGE AMONG UNORGANIZED RETAILERS IN BHANDARA DISTRICT

Abstract [English]

The rapid spread of digital payment systems in India is bringing about a major transformation in retail trade. However, its adoption among unorganized retailers in rural and semi-urban areas is still not uniform. The present study has analyzed the socio-economic factors affecting the use of e-wallet among such unorganized retailers in Bhandara district of Maharashtra state. For the research, data from a total of 300 small retail traders in urban and rural areas was collected in a structured manner. Based on this information, a study was conducted to examine how factors such as age, education, income level, shop size, availability of smartphones and internet access affect e-wallet adoption. Logistic regression analysis revealed that higher education level, higher monthly turnover and regular internet access increase the likelihood of using e-wallets. In contrast, factors such as age, gender and rural location have little impact when it comes to digital readiness. In addition, some key barriers have also been identified - such as lack of digital literacy, concerns about transaction security, and transaction fees. The study highlights the need for community-based awareness campaigns, infrastructure development and targeted digital literacy campaigns to promote digital transactions. Accordingly, the study contributes to the broader conversation on digital financial inclusion.

Abstract [Hindi]

भारतामध्ये डिजिटल पेमेंट प्रणालीचा वेगाने होत असलेला प्रसार किरकोळ व्यापारामध्ये मोठे परिवर्तन घडवून आणत आहे. तथापि, ग्रामीण व निमशहरी भागांतील असंघटित किरकोळ विक्रेत्यांमध्ये त्याचा स्वीकार अजूनही एकसारखा नाही. प्रस्तुत अभ्यासामध्ये महाराष्ट्र राज्यातील भंडारा जिल्ह्यातील अशा असंघटित किरकोळ विक्रेत्यांमध्ये ई-वॉलेट वापरावर परिणाम करणाऱ्या सामाजिक व आर्थिक घटकांचे विश्लेषण करण्यात आले आहे.शोधाकरिता शहरी व ग्रामीण विभागांतील एकूण ३०० किरकोळ लघु व्यापार्‍यांची संरचित पद्धतीने माहिती संकलित करण्यात आली. या माहितीच्या आधारे वय, शिक्षण, उत्पन्नाचे प्रमाण, दुकानाचे क्षेत्रफळ, स्मार्टफोनची उपलब्धता व इंटरनेटची सुविधा यांसारख्या घटकांचा ई-वॉलेट स्वीकारण्यावर कसा परिणाम होतो याचा अभ्यास केला गेला.लॉजिस्टिक रिग्रेशन पद्धतीच्या विश्लेषणानुसार हे दिसून आले की, शिक्षणाची उच्च पातळी, मासिक उलाढालीचे प्रमाण जास्त असणे आणि नियमित इंटरनेटचा उपयोग या गोष्टी ई-वॉलेट वापरण्याची शक्यता वाढवतात. त्याउलट वय, लिंग व ग्रामीण स्थान या घटकांचा फारसा परिणाम होत नाही,जेव्हा आपण डिजिटल तयारीचा विचार करतो.याशिवाय काही प्रमुख अडथळे देखील स्पष्ट झाले आहेत - जसे की डिजिटल साक्षरतेचा अभाव, व्यवहाराच्या सुरक्षिततेबाबत असलेली शंका, आणि व्यवहार करताना लागणारे शुल्क.या अभ्यासातून हे अधोरेखित होते की, डिजिटल व्यवहारांना प्रोत्साहन देण्यासाठी समुदायावर आधारित जनजागृती मोहिमा, पायाभूत सुविधांची उभारणी व उद्दिष्टित डिजिटल साक्षरता अभियानांची अंमलबजावणी करणे अत्यावश्यक आहे. याच अनुषंगाने, डिजिटल आर्थिक समावेशाच्या व्यापक संवादात या अभ्यासाचे मोलाचे योगदान आहे.